EDTA, etilendiamintetraasetik asit olarak da bilinen, C10H16N2O8 formülüne sahip organik bir bileşiktir. Bu beyaz, suda çözünen katı, demir (Fe2+/Fe3+) ve kalsiyum (Ca2+) iyonlarına bağlanarak sulu çözeltilerde çözünür kompleksler oluşturmakta kullanılır. Bu şekilde, Fe- ve Ca- içeren kireçleri çözer ve demir iyonlarını oksitlenmez hale getirir. EDTA, birkaç tuz olarak mevcuttur, özellikle disodyum EDTA, sodyum kalsiyum edetat ve tetrasodyum EDTA, ancak bunların hepsi benzer şekilde işlev görür.
EDTA’nın kimyasal ve fiziksel özellikleri şunlardır:
- Molekül ağırlığı 292.24 g/mol’dür.
- Erime noktası 240 °C’dir.
- Yoğunluğu 0.86 g/cm3’tür (20 °C).
- pKa değerleri 2.0, 2.7, 6.16, 10.26’dır.
EDTA’nın üretim yöntemi ise şöyledir:
- Mannich tipi reaksiyon yöntemi: Bu yöntem EDTA’nın en yaygın üretim yöntemidir. Amonyak, formaldehit ve fosforik asit arasında gerçekleşen bir Mannich tipi reaksiyon ile EDTA elde edilir. Bu reaksiyon Kabachnik–Fields reaksiyonuna benzer bir şekilde gerçekleştirilir.
EDTA’nın kullanım alanları arasında şunlar bulunur:
- Tekstil ve kağıt: Endüstride, EDTA çoğunlukla sulu çözeltide metal iyonlarını bağlamak için kullanılır. Tekstil endüstrisinde, metal iyonu kirleticilerinin boyalı ürünlerin renklerini değiştirmesini önler. Kağıt endüstrisinde ise EDTA, metal iyonlarının özellikle Mn2+’nın hidrojen peroksitin ayrışmasını katalizlemesini engeller. Hidrojen peroksit ise klor içermeyen ağartmada kullanılır.
- Gıda katkısı: EDTA, gıda katkısı olarak da kullanılır. EDTA, E385 koduyla bilinir ve renk koruyucu, antioksidan ve stabilizatör olarak kullanılır. Konserve sebze, meyve suyu, mayonez, margarin, et ürünleri gibi gıdalarda bulunabilir.
- Kozmetik: EDTA, kozmetik ürünlerinde de kullanılır. EDTA, şampuan, sabun, losyon, diş macunu gibi ürünlerde kireç oluşumunu önler ve ürünün raf ömrünü uzatır.
- Tıp: EDTA, tıpta da kullanılır. EDTA, kan örneklerinin pıhtılaşmasını önlemek için antikoagülan olarak kullanılır. Ayrıca ağır metal zehirlenmesi tedavisinde de kullanılır.